Vitrineverhaal 8 - Ooggetuigen van de slavenhandel
Middelburg, 1 oktober 1761. Kapitein Jan Menkeveld laat de ankers lichten van De Eenigheid, een schip van de Middelburgsche Commercie Compagnie (MCC). De 36 bemanningsleden beginnen bijna aan hun driehoeksreis: van de Noordzee via de West-Afrikaanse kust, naar koloniën in het Caribisch gebied en de Amerikaanse continenten (West-Indië).
Als de wind uit het oosten hen eindelijk van de Oosterschelde naar de Noordzee voert, klinkt er gejuich. Op naar Afrika, waar de handelsgoederen – onder andere textiel, geweren, buskruit, drank en messen – worden geruild tegen ivoor, goud en tot slaaf gemaakte Afrikanen. De kapitein probeert zo vroeg mogelijk handel te drijven. Want hoe zuidelijker de handelsplekken, hoe duurder de mensen.
Uiteindelijk zet het schip, met 319 Afrikanen en 33 bemanningsleden, koers naar het westen. Hier worden 299 tot slaaf gemaakten verkocht om op één van de vele plantages te werken, zoals in Suriname, Berbice en Essequibo. Geladen met goederen uit Afrika en de koloniën vertrekt De Eenigheid op 19 december 1762. Terug naar Middelburg…
Ooggetuigen
Van deze en nog 113 andere driehoeksreizen tussen 1720 en 1889 zijn nagenoeg alle documenten bewaard gebleven in het MCC-archief. Van de inkoopbonnetjes voor de goederen voor vertrek tot en met de logboeken van de kapitein, de scheepsdokters en de opperscheepsman. Oftewel: de ooggetuigen van de slavenhandel. “Van alles wat er tijdens de reis gebeurde, maakten de officieren zeer gedetailleerde verslagen”, aldus Anneke van Waarden-Koets. Zij is archivaris bij het Zeeuws Archief, dat de MCC-stukken beheert.
“De reizen gaan ieders inlevingsvermogen te boven, maar hierdoor hebben we wel een beeld van hoe de slavenhandel plaatsvond. In totaal heeft het MCC 31.000 mensen verscheept, waarvan er zo’n vierduizend de reis niet overleefden…”
“De reizen gaan ieders inlevingsvermogen te boven, maar hierdoor hebben we wel een beeld”
Opstanden
Anneke vertelt dat in de archiefstukken ook verslagen staan van opstanden van de tot slaaf gemaakten. Die tonen aan dat ze niet alles zomaar lieten gebeuren. “Nazaten vragen wel eens of deze mensen niet in opstand kwamen”, zegt de archivaris. “We kunnen dan vertellen dat er op verschillende MCC-schepen opstanden plaatsvonden, zoals op het schip de Vigilantie.”
“Hierop kwamen de gevangen in opstand aan de kust van Afrika, en twee keer tijdens de overtocht”, vertelt Anneke verder. “Maar die werden neergeslagen. Op de Marowijnerivier in Suriname liep de Vigilantie op een zandbank. Toen wisten de Afrikanen het schip wél te overmeesteren. De bemanning vluchtte van boord, met medeneming van achttien slaaf gemaakten. Helaas raakte het schip op drift en werd het later gevonden. De nog levende Afrikanen werden alsnog verkocht.”
Eretaak: tonen aan een breed publiek
Het MCC-archief staat op UNESCO’s werelderfgoedlijst voor documentaire werken. Aan het Zeeuws Archief de eretaak om het aan een zo breed mogelijk publiek te tonen. Anneke: “We hebben daarom alle stukken gescand en het weblog van MCC-schip De Eenigheid in het Engels vertaald, inclusief de gekoppelde themasite.”
En ze doen veel meer. Ze geven gastlessen, hebben wandelroutes gemaakt langs sporen van het slavernijverleden in de stad, houden exposities, en ga zo maar door. Anneke: “Op dit moment is de tentoonstelling ‘Ooggetuigen van de slavenhandel’ bij ons te zien. Daarbij ligt de nadruk op wat mensen toentertijd zelf schreven, maar er zijn ook memoires te horen uit boeken. Van de Duitse slavenkapitein Nettelbeck en van de tot slaaf gemaakte Equiano.”
"Bijzonder is ook een briefje van plantage-eigenaar Laurens Storm van ’s Gravesande”
Bijzonder briefje
“Bijzonder is ook een briefje van plantage-eigenaar Laurens Storm van ’s Gravesande”, vertelt ze verder. “Die kwam erachter dat zijn ‘keukenmeijd’ dezelfde taal spreekt als een oude Afrikaanse man. Hij laat haar aan de man vragen ‘hoe het quam zij alle zoo mager waeren, of zij honger geleden hadden wijl omtrent 60 op de reijs gestorven waeren’. Dit en veel meer is te zien in onze nieuwe en refurbished vitrines van SDB. Hoe dát precies zit? Daar weet mijn collega Maarten de Bie dan weer alles van!”
Achter elk object in een vitrine schuilt een bijzonder verhaal. Het pronkstuk heeft de ereplaats achter glas natuurlijk niet voor niets gekregen. We vertellen deze historische, spannende en meeslepende verhalen in de rubriek Vitrineverhaal.
Heeft u ook een Vitrineverhaal om van te smullen? Laat het Colinde van de Vliet weten via [email protected].
