Vitrineverhaal 9 - De eerste gedrukte Nederlandse tekst (en meer)
Delft, 1477. ‘Inden beghin sciep god hemel ende aerde’. Het zijn de eerste gedrukte Nederlandse woorden die van een pers rollen, het is het begin van de Delftse Bijbel. Alleen de i van ‘Inden’ is later met de hand aangebracht: in het rood, met prachtige versieringen. Net als alle beginkapitalen van nieuwe alinea’s in de rest van de bijbel.
Deze ontwikkeling in het Europese boekwezen is te danken aan Johannes Gutenberg. De Duitser zorgde halverwege de 15e eeuw voor een revolutie. Hij gebruikte namelijk losse loden letters voor drukwerk, wat de boekenproductie aanzienlijk versnelde. Want teksten met de hand schrijven…
In Nederland volgde men Gutenbergs werk met grote interesse. Sterker nog: er werden meerdere drukkerijen opgericht, waaronder die in Delft van Jacob Jacobszoon van der Meer en Mauricius Yemantszoon. De eerste teksten die daar van de pers kwamen, waren nog in het Latijn. Maar dan is daar dus de eerste oplage van de Delftse Bijbel. In bijna vijf jaar produceren ze zo’n 250 exemplaren.
Nog 23 exemplaren
Van deze serie Delftse Bijbels, met boeken van het Oude Testament, zijn 23 exemplaren bewaard gebleven. Stuk voor stuk uniek door het penwerk dat met de hand werd aangebracht en enkele doorgevoerde correcties. Eén van de boekwerken is te zien in Stadskasteel Zaltbommel. Dit specifieke exemplaar is 309 pagina’s dik, bevat diverse handgeschreven aantekeningen voorin en een perkamenten band met blinddruk op de voor- en achterzijde. En aan de band zitten lederen stiklinten.
“Eén van de oprichters van het museum had de Delftse Bijbel aan het einde van de 19e eeuw in zijn bezit”
“Hoe we deze in handen hebben gekregen? Ook daarvoor gaan we terug in de tijd”, aldus Roland Gieles, conservator bij Stadskasteel Zaltbommel. “Maar niet zover als voor de eerste gedrukte Nederlandse tekst. Eén van de oprichters van het museum had deze aan het einde van de 19e eeuw in zijn bezit. Hij schonk de Delftse Bijbel aan de lokale Oudheidkamer, de voorloper van ons museum, om de vroege collectie te verrijken. Nu, meer dan een eeuw later, is het nog steeds één van onze pronkstukken.”
Van muntstempels tot Bommels zilver
In Stadskasteel Zaltbommel, gehuisvest in een pand anno 1535 dat ook bekend staat als het Maarten van Rossumhuis, is de Delftse Bijbel wel een beetje een vreemde eend in de bijt. De collectie vertelt namelijk vooral het verhaal van Zaltbommel en de Bommelerwaard door de eeuwen heen.
Roland: “Zo hebben we een fraaie collectie lokale munten en muntstempels uit de tijd van de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648 red.). Daarna verdween het recht om munten te slaan, wat Zaltbommel al vanaf het jaar 1000 had, omdat de Nederlandse staat af wilde van lokale munteenheden. Zeker de twaalf stempels zijn bijzonder, want die moesten vaak vernietigd worden.”
“Eigenlijk is de hele geschiedenis van dit gebied apart”
“Ook speciaal is het Bommels zilver uit de 17e eeuw”, vervolgt de conservator. “Dit is zeer zeldzaam. Wij hebben onder andere een verzameling kerkelijk zilver én een ceremoniële drinkhoorn. Uit deze koehoorn met zilveren montuur dronken gildeleden bier. En eigenlijk is de hele geschiedenis van dit gebied apart, omdat het precies tussen de oude landstreken lag en te midden van twee rivieren. Door deze strategische ligging is hier volop gevochten. Ook de strijd tussen Willem van Oranje en de Spanjaarden vond hier plaats.”
Vernieuwd museum
De Delftse Bijbel, de muntstempels en het Bommels zilver zijn belangrijk voor Stadskasteel Zaltbommel. Net als alle andere stukken die het verhaal van de stad en regio vertellen. Tegenwoordig kunnen ze dat nóg beter. “We hebben onlangs het museum compleet vernieuwd, onder andere met prachtige nieuwe vitrines”, aldus Roland. “Die doen hun werk: ik merk dat bezoekers beter lezen en kijken. Benieuwd naar onze verbouwing? Lees dan hier verder!”
Achter elk object in een vitrine schuilt een bijzonder verhaal. Het pronkstuk heeft de ereplaats achter glas natuurlijk niet voor niets gekregen. We vertellen deze historische, spannende en meeslepende verhalen in de rubriek Vitrineverhaal.
Heeft u ook een Vitrineverhaal om van te smullen? Laat het ons weten via [email protected].
